|
مەنیج حەیران
ژنە
كورد لە مەیدانی هونەری گۆرانبێژیدا
باس و ژیان و بەسەرهاتی مەنیج حەیران بۆ ئەوەی باشتر ئەو راستییەمان بۆ روون بێتەوە:
ژیان و بەسەرهاتی مەنیج حەیران لە ئاوێنەی یادەوەرییەكاندا
بەداخەوە مەنیج حەیران بەڵگە و دیكۆمێنت و شوێنەوارێكی لە دەنگ و هونەرەكەی لێ
نەماوەتەوە و ئەویش وەك هەموو ژنە هونەرمەندەكانی سەردەمی خۆی بە هەناسەساردی سەری
ناوەتەوە. جێگەی داختر ئەوەیە كە هەتا ئەم دواییانەش ئاوڕێك لە ژیانی ئەو
هونەرمەندە نەدراوەتەوە تا سەید محەمەد سەمەدی و ئەنوەری سوڵتانی لێرە و لەوێ
كۆمەڵێك باسیان لەو پەیوەندییەدا ورووژاند و سەید محەمەد سەمەدی وەك لەو وتارەیدا
باسی دەكات لە كتێبی “ئاوڕێك وەسەر مێژووی مەهاباد” دا كورتە ئاوڕێكیشی لە ژیانی
مەنیج حەیران داوەتەوە بەڵام وەك بۆخۆی لەو وتارەدا دەڵێ لەوێ زانیارییەكانی كورت و
كرچ و كاڵ بوون: ناوبراو لە ژمارەی ١٠٥ گۆڤاری مەهاباددا دەڵێ:
لە دانیشتنی دۆستانەی ڕۆژی چوارشەممۆ، ٢٠ی خەزەڵوەری ١٣٨٨هەتاوی ٢٠٠٩ زایینی لە
ئیدارەی ئەوقافی مەهاباد، بۆم دەركەوت كە خاتوو مەنیج حەیران خانووبەرەی خۆی
كردووەتە وەقفی (خانەقای شێخ حیسامەددین) و (مزگەوتی حاجی ئەحمەدی لەشكری) كە هەر
دوو بینا لە شاری مەهاباد و لە حەوشەیەكدا هەڵكەوتوون. ئەو خانوویە بەرهەمی ژیانی
پەنجا ساڵەی مەنیج حەیران بووە كە لە گەڕەكی پشتقەڵا و نزیك شەقامی (جامی جەم)ی
ئێستا هەڵكەوتبوو. وەقفنامەكە لە سێیەمین ڕۆژی مانگی ڕەشەمەی١٣٣٢هەتاوی ١٩٥٣ی
زایینی نووسراوە، كە مەنیج حەیرانیش لە بانەمەڕی هەمان ساڵدا، لە تەمەنی پەنجا
ساڵی، كۆچی دوایی كردووە، واتە وەقفنامەكە دە مانگ دوای مەرگی مەنیج حەیران
نووسراوە. لەم بەڵگەنامەیەدا، كك عەلی سوڵتانی، خوشكەزای مەنیج حەیران، وەسێتی
پووری بەجێهێناوە و كاروباری مەوقووفەكەی بە ئەنجام گەیاندووە. مەنیج حەیران كە بە
سجیل ناوی (مەنیجە دەفی)یە، ٢١ی گەلاوێژی ساڵی ١٢٨٢ هەتاوی ١٩٠٣ی
زایینی،
لە گۆندی (قەمتەرە)ی نێوان مەهاباد و بۆكان لە دایك بووە و لە بانەمەڕی ساڵی
١٣٣٢هەتاوی ١٩٥٣ی لە شاری مەهاباد كۆچی دوایی كردووە. خوشكێكی بووە بە ناوی
(خەجیج)، كە كاك عەلی سوڵتانی كوڕی ئەو خەجیجەیە و تەنیا میراتگری مەنیج حەیران
بووە. (عەلی) كوڕی (خەلیلی سوڵتانی) و هەر دوو دانیشتووی مەهاباد بوون. لە كەوتنە
پێوشوێنی كك عەلی و بنەماڵەی ئەم (سوڵتانی)یە، لە ڕێگەی لوتف و یارمەتیی دۆستانی
بەڕێزم، كك قاسم ئەڵڵاوەیسی و جەنابی حاجی كەریم كەریمزادە و جەنابی سەید
محەممەدئەمینی قادری موكری، كە هەر سێ كەس مەنیج حەیرانیان دیوە، ئاگادار بووم كك
خەلیلی سوڵتانی كە لە مەهاباد بە (خەلیلی قاچاخچی) و (خەلیلی مەنیج حەیرانێ)
ناسراوە، دوو ژنی هەبووە، یەكیان خات خەجیجی خوشكی مەنیج حەیران، كە دەبێتە دایكی
ئەم (عەلی)یە. عەلی مامۆستای خوێندنگە بووە و بەر لەوەی ژن و ماڵ پێكەوە بنی، كۆچی
دوایی كردووە. لە ژنەكەی تریشی تكە كچێكی هەبووە كە ئێستا لە ژیاندایە، بەڵام ماڵی
لە مەهاباد نیە. بە وتەی بەساڵاچووانی مەهاباد كە مەنیج حەیرانیان لە نزیكەوە دیوە،
ئەو خاتوونە هونەرمەندە لە ناو كۆمەڵی ئەو سەردەمی مەهاباددا ڕێزی تایبەتی هەبووە و
خەڵك خۆشیان ویستووە. هەرچەند لە كۆمەڵی بچووك و بەستراوی، ئەو سەردەمدا، گۆرانی
گوتن و دەفە لێدان و داوەت گێڕان، بەتایبەت بۆ ئافرەت كارێكی ناپەسند بووە، بەڵام
كەسایەتی و هەڵسوكەوتی مەنیج حەیران بە چەشنێك بووە كە كەس بە چاوی سووك تەماشای
نەكردووە. لەگەڵ زۆربەی پیاوانی سابڵاغ دۆستایەتی بووە و بە ناوی بچووك بانگی
كردوون. بەرگ و لیباسی گرانبایی و نائاسایی دەبەر نەكردووە و شێوەی جلوبەرگەكەی
سكار، خاوێن و تایبەت بەخۆی بووە. ئەو كەسانەی لە مەجلیسی مەنیج حەیراندا حوزووریان
بووە و ئێستا لە ژیاندان، دەڵێن: دەنگی هەندێ گڕ و بە گوێ خۆش نەبوو، بەڵام بەسەر
هەوكاندا زۆر زاڵ بوو. ئەوپەڕی شارەزایی و هونەری خۆی لە گۆرانیی (ئای حەریرە و
ئاگر بارانە)دا نیشان دەدا. گرووپی وی پتر ئەو سێ كەسە بوون: برایم هەللامە، كە خۆی
گۆرانیبێژێكی بەناوبانگ و ڕێزدار بوو، قادر ناوێك كە شارەزای ئەو ئامێرانە بوو كە
بە فوو لێدەدرێن و ڕەحمانە گۆج كە ئوستادی تەپڵ بوو.
چەند زانیارییە‌كی نوێ سەبارەت بە مەنیج حەیران
دەقی بەڵگەنامەی مەوقووفەكە، دوو لاپەڕەی فارسییە، كە وێنەی هەر دوو لاپەڕەم كردووەتە پەیوەستی ئەم وتارە و وەرگێڕاویان بە كوردی ئاوایە:
بەڵگەنامەی یەكەم: لەبەرنووسراوەی بەڵگەی وەقفنامەی ژمارە ٦٢٠٥/٦٢١٢ هی ٣/١٢/١٣٣٢ لە نێوان ئاغای عەلی سوڵتانی و مزگەوتی حاجی ئەحمەد و خانەقای شێخ حیسامەددین، كە نوور لە قەبری ببارێ. لە بەرواری ژێروو، ئاغای عەلی سوڵتانی، كاسبكار، خاوەن ناسنامەی ژمارە ١٦٣ی دەرچوو لە مەهاباد، كوڕی خەلیل، دانیشتووی مەهاباد، لە خانووی پڵك ٢٢١٧، تكە میراتگری مەنیجە دەفی، بە پێی شایەتنامەی پاوانكردنی میرات بە ژمارە ١٩٦ـ ١٠/١٠/١٣٣٢ی دادگای مەهاباد، لەم دەفتەرخانەیەدا حازر بوون و لە دۆخی تەندرووستی و سڵامەتیی لەشیدا كە سەرجەم دانپێداهێنانەكان و گۆڕانكارییەكانی شەرعی لە لایەن وییەوە لواو و سەلمێنراو بوو، بەبێ نابەدڵی و زۆری، بە ئەوپەڕی ڕازی بوون و حەز و ویستی خۆی، بەروبووی چوار دانگی بەشنەكراو لە شەش دانگ(دوو دانگی جیا و بەشكراو)ی دەستێك خانووبەرەی خاوەن پڵكی دووی فەرعی، سەر بە ٧٩٧، لەگەڵ هەشت بەشی جیانەكراوە لە دوازدە بەشی سەر بە سیوشەش بەشی شەش دانگ، گۆڕەپانی دەستێك خانووبەرەی پڵك ٧٩٧، كە هەشت بەشی پێشتر باسكراو، پشكی عەلیی ناوبراوە لە گۆڕەپانی خانووی ژمارە ٧٩٧ی هەڵكەوتوو لە شاری مەهاباد، كە سنوور و پێناسەكانی بەرامبەرە لەگەڵ دۆسیەی پێوەندیدار بەم بابەتە، كە لە ئیدارەی سەبتی شارستانی مەهاباد هەڵگیراوە، لە ڕێگەی خوا و بۆ هەتا هەتا كرایە وەقفی خانەقای حەزرەتی شێخ حیسامەددین، نوور لە قەبری ببارێ و مزگەوتی حاجی ئەحمەد بە نیوەیی، كە هەر دوو هەڵكەوتوون لە شەقامی پەهلەوی، ڕووبەڕووی شارەوانیی مەهاباد، داهاتی ئەو خانووبەرەیە بە چەشنی بەرامبەر بكرێتە خەرجی ئاوەدانی و پێداویستییەكانی خانەقا و مزگەوتی باسكراو. لەم بەروارە بە دواوە مافی هەر چەشنە پێوەندی و خاوەنیەتی و هەروەها دەستتێوەردان و گۆڕانكاری ئەو موڵكەی لە خۆ وەرگرتووەتەوە و ئاغای مستەفا برینجی بە ناسنامەی ژمارە ٤٨١٠ی دەرچوو لە مەهاباد كوڕی خوالێخۆشبوو ڕەسووڵ، دانیشتووی مەهاباد، بوو بە بەرپرسی مەوقووفەكە و لێپرسراوی كاروباری خانەقا و مزگەوتەكە و بە پێی نامەی ژمارە ١٧٧٧ـ ١٢/١١/١٣٣٢ی ئیدارەی ئەوقافی شارستانی مەهاباد موڵكەكەی تەحویل وەرگرت و ڕێوڕەسمە ئاسایییەكانی بە ئەنجام گەیاند و بەڵگەنامەی ئیمزا كرد. لە ڕێكەوتی سێیەم ڕۆژی ڕەشەمەی ١٣٣٢ی هەتاوی بەرامبەر هەژدەی جیمادیوسانی ١٣٧٣ی كۆچی، جێگە ئیمزای سوڵتانی، شوێنی قامكی شادەی دەستی ڕاستی مستەفا، كە ئەمانە دەبنە بەڵگەی دروست بوونی هەموو ئەو دێڕانەی لە سەرەوە نووسراون. لە مێژووی نووسرانی ئەم دەقەدا، ئەم كارانە لە لای من بە ئەنجام گەیشتن. سەید محەممەد ڕەئووفی قازیی موكری. ئەم لەبەر نووسراوەیە دەقاودەقی خودی بەڵگەنامە بنەڕەتییەكەیە. مۆری دەفتەرخانەی ژمارە ٣ی مەهاباد. خێرەومەند: خاتوو مەنیجە دەفی(مەنیج حەیران) وەبرەوخەر: عەلی سوڵتانی، خوشكەزا و تكە میراتگری مەنیج حەیران بەڵگەنامەی دووهەم: لە بابەت وەسێت و وەقفی خاتوو مەنیجە دەفی، ناسراو بە مەنیج حەیران، كە لە نێوان ئیدارەی ئەوقاف و میراتگری خاتوو مەنیجە نكۆكییەك لەسەر چەندێتی و چۆنیەتیی مەوقووفەكە پێكهاتبوو، دوای گۆڕینەوەی بیروڕا و لێكۆڵینەوەی پێویست، میراتگر كە تكە خوشكەزایەكە بە ناوی عەلی سوڵتانی، كاسبكار، بە ژمارە ناسنامەی ١٦٣ی دەرچوو لە مەهاباد، كوڕی ئاغای خەلیل، بڕایەوە كە ئەوەی وەقف كراوە بریتییە لە چوار دانگ خانووبەرەی پڵاك ٧٩٧ی مەهاباد و جگە لەمە هیچ شوێنێكی تر لە لایەن خوالێخۆشبوو خاتوو مەنیجەوە وەقف نەكراوە. چونكە ئاغای عەلی ناوبراو بەڵێنی دا پێنج هەزار قڕانیش لە بابەت كەڵكوەرگرتنی [تا ئێستای] لەو چوار دانگە، بدا بە خانەقا و مزگەوتی مەوقووفەپێدراو، ئیدارەی ئەوقاف داوخوازیی میراتگری سەلماند و دووی كارەكەی نەگرت. سا عەلی ناوبراو وە ئەستۆی گرت كە لە دوای جێبەجێ بوونی پاوان كردنی میرات و نووسرانی بەڵگەنامە و وەقفنامەی ڕەسمی، هەر ئەو چوار دانگە بە نێو مزگەوتی حاجی ئەحمەد و خانەقای شێخ حیسامەددین بكا و هەروەها وە ئەستۆی گرت كە پێنج هەزار قڕان تاوانەكەش لە بەرامبەر ڕەسیددا بدا بە بەرپرسانی ئەوقافی مزگەوت و خانەقای باسكراو تا خەرجی ئاوەدانی بكرێ و ئەگەر هاتو لە بەڵێنی لایدا ئەشێ حەوت هەزار تمەن بدا بە ئیدارەی ئەوقاف. ئاغای خەلیل سوڵتانی، كاسبكار، خاوەن ناسنامەی ژمارە ٩٠٧٧ی مەهاباد، هەر بە هۆی ئەم بەڵگەنامەیەی حازرییەوە دەستەبەری لە بەڵێنییەكانی میرزا عەلی كردووە. هەروەها ئەگەر لە دواییدا میراتگرێكی جگە لەمەی ئێستا پەیدا بوو، خودی ئاغای خەلیلی ناوبراو بەرپرسە و دەبێ وەڵامدەرەوەی ئەو كەسە بێ. مەلا عەبدوڵڵا مودەڕڕیسی/ مەلا محەممەد لاهیجانی/ مەلا سەید هاشمی حوسێنی/ مەلا عەزیزی تەئیید/ عەلی سوڵتانی، میراتگر/ خەلیل سوڵتانی، باوكی میراتگر/ مستەفای برینجی، لێپرسراوی مزگەوت/ كەفیلی ئیدارەی ئەوقافی شارستانی مەهاباد، لەشكری. زانیازیی پتر لەسەر مەنیج حەیران: مەهاباد: هێندێك زانیاریی دایكی ئەنوەر سوڵتانی لەگەڵ زانیاریی نێو ئەو بەڵگانەی دە وتارەكەی (سەید محەممەد سەمەدی)دا ئاماژەیان پێ كراوە یەك ناگرنەوە:
١-
مەنیج حەیران خەڵكی قەمتەرێ بووە نەك ڕەحیمخان،٢-
خوشكی مەنیج حەیران ناوی خەجیج بووە نەك خات خانم جان. مەنیج حەیران و زڵەخا چوختی ش دوو ژنی بێباك بوون كە دەفەیان لێدەدا و گۆرانی داوەتیان دەگوت و شایەری شایی بوون و هیچ لە پیاوەكانی ئاواڵیان نەدەمانەوە؛ بەتایبەتی مەنیج كە خەڵكی سابڵاغ و لە خێرانێكی دەوڵەمەند و بەناوبانگ بوو و بۆ خاتری هونەرەكەی دەستی لە خزمەكانی هەڵگرتبوو. سەرچاوە: تۆحفەی موزەففەرییە، چاپی دووهەم، ئاراس، هەولێر ٢٠٠٦، لاپەڕە ١٦ (ئوسكارمان، ٢٠٠٦: ل١٦) لە بەشی كەندوكۆسپەكانی بەردەم هونەرمەندی كورددا باسم لە روانگەی پڕ لە سووكایەتیی خەڵكی رەشۆكی كوردستان كرد كە چۆن بە سووك لێیان روانیون و زۆر جاران تڕۆیان كردوون. رەنگ بێ ئەو بیرەوەرییەی لێرەدا دەیخەمە روو باشترین بەڵگەبێ بۆ پشتڕاستكردنەوەی قسەكانم: |
