Dersim
p.MsoNormal
{margin-bottom:.0001pt;
font-size:12.0pt;
font-family:"Times New Roman","serif";
margin-left: 0in;
margin-right: 0in;
margin-top: 0in;
}
p
{margin-right:0in;
margin-left:0in;
font-size:12.0pt;
font-family:"Times New Roman","serif";
}
.style1 {
font-size: x-small;
}
.style2 {
font-size: x-small;
font-weight: bold;
font-family: Verdana;
}
.style3 {
font-size: x-small;
font-family: Verdana;
}
.style4 {
font-family: Verdana;
}
.style6 {
font-size: small;
font-family: Verdana;
color: #008000;
}
Dersim
Foto’s genomen door een Turkse officier ter plaatse.
Hier zijn Koerdische gevangenen te zien (1938). ( Akakurdistan.com)
Opbouw
- Inleiding
- Wat is Dersim?
- Genocide of etnocide?
- Slot
Inleiding
In 1990 werd er een boek gepubliceerd in
Turkije met een titel, die de enige partij toentertijd in Turkije beschuldigde
van genocide. Volgens het boek had de partij een genocide uitgevoerd in het
Koerdische district van Dersim. Het boek werd meteen verboden en het zorgde niet
voor het debat waarop de schrijver en socioloog, Ismail Beşikçi gehoopt had.
Beşikçi was de eerste en voor een lange tijd de enige die in allen openheid de
Turkse officiële ideologie en beleid tegenover de Koerden bekritiseerde. [1]
Hij begon in 1969 met zijn studie van de
sociaal economische condities van Turks Koerdistan met een hele serie van
toenemende polemische geschriften. Hij heeft een grote prijs betaald voor zijn
morele en intellectuele moed; al zijn boeken zijn verboden en hij verbleef meer
dan tien jaar in de gevangenis voor zijn boeken.
De massaslachtingen van het boek van Beşikçi
behandelde de pacificatie van het rebellerende Koerdische district van Dersim (deze
wordt nu Tunceli genoemd) in 1937 en 1938. De gebeurtenissen zijn één van de
zwartste pagina’s in geschiedenis van de republiek Turkije.
Op het boek van de kritische socioloog werd
niet op gereageerd of verkeerd weergeven door de meeste historici, zowel
buitenlandse historici als Turkse.
Terwijl de campagne tegen Dersim verder ging,
zorgden de Turkse autoriteiten ervoor dat weinig informatie ter beschikking kwam
voor de buitenwereld. De diplomatieke observanten in Ankara waren ervan bewust
dat er grote militaire operaties waren, maar ze wisten eigenlijk niet wat er
precies aan de hand was.
Na de gebeurtenissen sprak de Britse consul in
Trebizond (Trabzon), de dichtstbijzijnde diplomatische post van Dersim over
bruut geweld waarbij geen onderscheid werd gemaakt tussen mannen of vrouwen. Ook
maakte hij een expliciete vergelijking met de Armeense genocide in 1915. “Duizenden
Koerden,” schreef hij, “waaronder vrouwen en kinderen werden afgeslacht; anderen;
voornamelijk kinderen, werden in de Eufraat gegooid; terwijl duizenden in minder
vijandelijke gebieden, eerst werden ontdaan van hun vee en andere bezittingen
voordat ze gedeporteerd naar vilayets (provincies) in Centraal Anatolië. Het
wordt nu gezegd dat de Koerdische kwestie niet meer bestaat in Turkije.”
Wat is Dersim?
Dersim is een ontoegankelijk gebied van hoge
met sneeuw bedekte bergen, smalle valleien en ravijnen in Noord Koerdistan (Zuidoosten
van Turkije). Het werd bewoond door een groot aantal kleine stammen, die een
marginaal bestaan hadden van voornamelijk landbouw, dieren hoeden en het
verzamelen van woud producten. Hun totaal aantallen waren rond de 1930 rond de
65,000 en 70,000. (Dersim was vroeger groter, maar hier worden de aantallen
gebruikt van de provincie Tunceli)
Dersim was een deel van Koerdistan met een
andere cultuur. Dit kwam gedeeltelijk door ecologische en geografische factoren
(omringd door Bergen) en gedeeltelijk door de taal en religie. Sommige stammen
spraken goed Kurmanji, maar de meeste spraken het Koerdische Zaza dialect. Ook
behoorde ze allemaal tot de heterodoxe alevitische sekte, die hen onderscheidde
van de soennitische Koerden die leefden in de rest van Koerdistan. (Waaronder
zowel Kurmanji sprekende Koerden waren als Zaza sprekende Koerden.) Alhoewel er
ook Alevi’s zijn in Turkije, zijn de alevi’s in Dersim een andere groep, met een
ander geloof en geloofshandelingen.
Dersim was in het midden van de jaren 1930 het
laatste deel van Koerdistan, dat niet effectief onder de controle was gebracht
van de centrale Turkse staat. De stammen van Dersim waren nog nooit onder
controle geweest door voormalige regeringen. En de enige wet die ze erkende, was
de traditionele stammenwet. Stamhoofden (Agha’s in het Koerdisch) en religieuze
leiders hadden een grote autoriteit over het gewone volk, die ze vaak economisch
exploiteerde. Ze waren niet tegen een regering, zolang deze regering zich niet
teveel met hun zaken bemoeide.
Veel stamhoofden, versterkte hun positie
feitelijk door hechte relaties te hebben met de politie en het leger in de regio.
Er was een traditie van belastingsweigering, want er was weinig geld om te
taxeren. De regio was heel erg arm. Jonge mannen ontweken de militaire dienst
als ze konden, maar in 1935 diende een aanzienlijk deel in het Turkse leger. Er
waren conflicten tussen de stammen, die vaak de vorm namen van langdurige vetes.
Veel van de stamleden droegen wapens, en overvallen op buur stammen waren niet
ongewoon.
Lokale militaire ambtenaren werden vaak ook in
de stamconflicten gelokt. Omdat sommige stamhoofden hun vijanden beschuldigden
van het samenzweren tegen de staat. Maar op hetzelfde moment was er een
Koerdische nationalistische beroering onder de stammen, die werd geleid door de
onderwezen zonen van de hoofdfamilies.
In 1936 werd Dersim geplaatst onder militaire
controle, met de nationalistische uiting te bedaren, onder controle te krijgen
en te “civiliseren”. Het antwoord van de stammen op de zogenaamde modernisatie
gebracht door de staat van wegen, bruggen en politieposten, was tweeslachtig.