|
خانمی وسمان پاشا (عادیله خانم) ئافره‌تی كارگێری خێڵی گه‌وره و گرانی جاف، خاتووعادیلە خانم ساڵی ١٨٥٩ لە شاری سنە ی پایته‌ختی ئه‌رده‌ڵان لە رۆژھەڵتی کوردستان له دایكبووه و له ناو گه‌وره و سه‌رداره‌كانی ئه‌رده‌ڵان چاوی كراوه‌ته‌وه، ژنێکی دەسەڵاتدارو کارگێڕی ھۆزی جاف‌و ھاوسەری عوسمان پاشای جاف‌و کچی عەبدولقادر بەگی ساحێبقڕان‌و دایکی ئەحمەد موختار جاف‌و تاھیر بەگی جاف دوو شاعیری ناودار بووە، لە رۆژگاری خۆی دا ئینگلیزەکان پێیانوتووە شاژنی بێ تاجی شارەزوور. بنەماڵەی عادیلە خانم لەدوای تێکچوونی فەرمانڕەوایی میرنشینی بابان لەساڵی ١٨٥١ دا لە شاری سلێمانی-یەوە چوونەتە خاکی ئەردەڵان‌و. بنچینه‌ی خوێندن و فێربوونی قورئانی له سه‌رده‌ستی مامۆستای تایبه‌تی وه‌رگرتووه تاكو بووه‌ته خوێنده‌وارێكی ڕووناكبیری هۆشیار. ئه‌و ئافره‌ته تێگه‌یشتووه له ساڵی ١٨٩٥دا شووی به وه‌سمان پاشای جاف كردووه له هه‌ڵه‌بجه . دایكی دڵسۆزی "ئه‌حمه‌د موختار جاف"ی شاعیری ناوداری كورد بووه، ئه‌و ڕۆڵه‌یه‌ی به جۆرێكی وا په‌روه‌رده كردووه كه له دوا ڕۆژدا ببێته ڕابه‌ری كۆمه‌ڵگاكه‌ی و دڵسۆزی نیشتمانه‌كه‌ی. له دوای مه‌‌حموود پاشای جاف، سه‌رۆكایه‌تی ئه‌و هۆزه مه‌زنه‌ی كورد، هۆزی جاف ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆی وه‌سمان پاشای مێردی عادیله خانم. ئه‌و ئافره‌ته لێهاتووه هۆشیاره ده‌بێته یارمه‌تیده‌رێكی كارای هاوسه‌ره‌كه‌ی و كه وه‌سمان پاشا زیاتر ده‌چێته ناو ساڵانه‌وه کە عوسمان پاشا پیردەبێت‌و ھەروەھا لەدوای مردنیشی لەساڵی ١٩٠٥ دا،عادیله خانم هه‌موو كاروباری هۆزی جاف سه‌ركه‌وتوونه به‌ڕێوه ده‌بات و ناوبانگی له هه‌موو ناوچه‌ی شاره‌زوور و هه‌ورامان و شوێنه‌كانی دیكه‌ی كوردستانی باشوور بڵاوده‌بێته‌وه و ڕێزێكی زۆری نه‌ك هه‌ر له ناو خێڵه‌كانی دیوی كوردستانی ڕۆژهه‌ڵاتیش دهبێ و فه‌رمانی جێبه‌جێ ده‌كرێ و، هه‌موو كێشه‌یه‌كی كارگێڕی و كۆمه‌ڵایه‌تیشیله دوای كۆچی دوایی وه‌سمان پاشا چاره‌سه‌ر ده‌كرد و به‌ندیخانه‌ی تایبه‌تی دروست كردبوو بۆ به‌ند كردنی ئه‌و تاوانبارانه‌ی كه فه‌رمانی به‌سه‌ردا ده‌دان. ئه‌و ئافره‌ته مه‌زنه زۆر حه‌زی به ئاوه‌دانی و پێشخستنی زانست و خوێنده‌واری ده‌كرد. قوتابخانه و بازاڕێك و چه‌ند باڵه‌خانه‌ی گه‌وره‌ی له هه‌ڵه‌بجه بنیات ناو له گوندێكی بچووكه‌وه كردیه شارێكی ئاوه‌دانی به هات و بات و گه‌لێك باخ و سه‌یرانگای جوان و دڵگیری لێ دروست كرد. به كورتی عادیله خانم ژیانێكی شارستانی له‌و شاره خنجیلایه‌دا پێكه‌وه‌نا وه‌ك ئافره‌تێكی به ده‌سه‌ڵات و فه‌رمانڕه‌وا له‌و ناوچه‌یه و له ناو هۆزه‌كه‌ی خۆیدا ژیا تاكو له ته‌مه‌نی ٦٥ ساڵیدا له ١٧ی مانگی تەمموز له‌و شاره‌ی هه‌ڵه‌بجه له ساڵی١٩٢٤دا كۆچی دواییكرد و له گۆڕستانی "عه‌بابه‌یلێ"ی نزیك هه‌ڵه‌بجه به گۆڕی تاھیر بەگی کوڕیەوە نێژرا، پاشان ئەحمەد موختار بەگی کوڕیشی لە پاش شەھیدبوونی نزیک بەوان بەخاک سپێردرا و سڵاو له یادی كۆچی دوایی ئه‌م شێره ژنه‌ی كورد. کاتێک ئینگلیزه‌کان سلێمانییان له ساڵی ١٩١٩داگیرکردووه، هه‌ر دوو کوڕه‌که‌ی خانمی وسمان پاشا (ئه‌حمه‌د موختار جاف و عیزه‌ت به‌گ) به پیر ئینگلیزه‌کانه‌وه چوون و له پاداشتی ئه‌مه‌دا ئینگلیزه‌کان خۆیان سه‌ردانی هه‌ڵه‌بجه‌یان کردووه، چوونه‌ته خزمه‌ت خانمی وسمان پاشا و سوپاسیان کردووه.
مینۆرسکی ئاماژەی بەدیتنی خانم لە ھەڵەبجە (لە ساڵی ١٩١٤دا) کردووەو بەفەرمانڕەوای ڕاستەقینەی ھەڵەبجەی، لە پێش‌و پاش مردنی مێردەکەی داناوە، ھەروەھا ستایشی سەخاوەت‌و میوانداریی ئەو ژنە کوردەی کردووە. مێجەر سۆن کە بەشێوەی بازرگانێکی فارسی‌و بەناوی "غولام حوسێن شیرازی"یەوە ساڵی ١٩٠٩ سەردانی ھەڵەبجەی کردووەو پتر لە شەش مانگ لە ماڵی خودی وەسمان پاشا دا، نزیك لە عادیلە خان‌و تاھیر بەگی کوڕی دا، ماوەتەوە، بیرەوەریی‌و باسێکی گرنگی لەوبارەیەوە لە کتێبە ناودارەکەی (گەشتنامە) دا تۆمارکردووە.
|